Per interreta letero mi konatiĝis kun Esperantisto Eckhard Stoll, kiu eble estas al ceteraj homoj konata de Radio Sauerland Welle kaj elsendoj pri fondaĵo Bona Espero. Post kelkaj leteroj kaj longa telefonado ni decidis renkonti. Eckhard estas ankaŭ la kreinto de alia traduka programo Ecoso. Do ni havis multegon por priparoli pri programado kaj maŝina tradukado. Ni parolis multege pri teknikaj aferoj kaj interŝanĝis ideojn pri tradukaj programoj. Mi povis montri direkte kelkajn specialajn funkciojn de programo Esperantilo kaj rakonti pri ĝia programado.

Mi decidis detale priskribi kelkajn ideojn de tiu renkonto. Tio estas ankaŭ por mi la unua okazo por paroli direkte kun uzanto de Esperantilo. Per tiuj diskutoj mi eksciis pri plibonigindaj flankoj de programo kaj ekhavis ideojn por plua evoluo. La programo Ecoso ne oferas altan kvaliton de maŝina tradukado, tamen ĝi enhavas funkciojn, kiuj ne estas nun en la programo Esperantilo. Oni povis tajpi Esperantajn vortojn kaj samtempe observi la tradukadon al germana lingvo. Mi longe ne povus imagi, kiu vere bezonus tiun funkcion. En mia kapo mi havis nur unu tipon de uzado de programo. La uzanto havas Esperantan tekston, kiun li volas traduki al cela nacia lingvo. Tamen mi devis konfesi, ke maŝina tradukado estus ankaŭ uzebla por propedeŭtikaj kialoj. Ni imagu, ke komencanta lernato de Esperanta lingvo volas krei esperantan tekston. Lia provizo de esperantaj vortoj ne estas granda. Li ankaŭ havas problemojn kun esperanta gramatiko. Li tamen volas skribi leteron al iu alia Esperantisto. En tiu kazo li kutime uzus ofte vortaron kaj necesus korektadon. La programo Ecoso estas farita direkte por tiuj uzantoj. Oni tajpas esperantajn vortojn kaj povas direkte kontroli en vortaro, ĉu la vorto estas korekta. Do la maŝina tradukado ĉefe gravas kiel kontrola teksto. Tio nun ankaŭ estas por mi pli evidenta, ĉar mi ofte rimarkas erarojn en miaj esperantaj tekstoj nur, post kiam mi tradukis ilin al pola lingvo. Do la kombino de literumado, gramatika kontrolado kaj maŝina tradukado estas tre avantaĝaj por komencantoj de esperanta lingvo. Mi ankaŭ en frua blogo pensis pri uzantoj, sed pri tiu tipo de uzado mi ne pensis.

De eldono 0.94 Esperantilo ankaŭ enhavas tiel nomatan rapidan vortaron, kiu laboras simile al programo Ecoso. Mankas nun nur la ebleco samtempe montri la tradukon de vortoj en separita fenestro. Esperantilo tradukas ne po unu vorto, sed ĝi bezonas por bona traduko la tutan frazon. La akceptebla solvo estus, ke esperantilo tradukas tuj ĉiun vorton laŭ primitiva maniero. Sed kiam la frazo estas finita, la programo retradukas la tutan frazon en pli bona kvalito. Nun ekzistas en Esperantilo t.n. “Tradukileto” (menu Tradukado->Tradukileto), kiu estas speciale farita por samtempa tradukado de mallongaj tekstoj. Oni povus plivastigi la funkciadon de tiu ilo, por ke ĝi estu pli simila al programo Ecoso.

Mi kaptis la okazon kaj detale demandis Eckard pri ĝia uzado de programo Esperantilon. Tio estis por mi tre instrua. Ni diskutis longe pri vortaro de Esperantilo. Bedaŭrinde Eckhard ne povis bone uzi tiun vortaron sen mia detala priskribo. La uzula interfaco de vortaro evidentiĝis kiel malklara. Mi uzas la vortaron tre ofte kaj ne supozis tiujn malfacilaĵojn. Speciale malklara evidentiĝis la dudirekta serĉado de vortoj. Por tio oni havas du specialajn kampojn. Ankaŭ la montrado de rezultoj kaj la ebleco de direkta redaktado de tradukoj estis malklara. La leciono por mi estas, ke uzantoj atendas, ke la vortaro aspektu kiel papera vortaro. Oni havu nur unu kampon por entajpi la vorton. Ankaŭ la gramatikaj priskriboj ne estas klaraj. Se la avaraĝa uzanto povus redakti mem la vortaron, la priskribo de gramatiko kaj fleksio devus esti pli facila. Normale altnivela preparo de vortaroj estas tasko por profesiaj lingvistoj. Se tiu vortaro estas uzata en maŝina tradukado, tiu tasko estas eĉ pli malfacila. La programo devus plifaciligi tiun taskon ankaŭ por neprofesiuloj. La plej bona solvo estus, se la programo oferus kelkajn ekzemplojn de fleksio por elekto kaj la uzanto nur devus elekti la korektan frazon. Ni ankaŭ diskutis lange pri komuna flegado de vortaro. Ĝis nun mankas bonaj liberaj vortaroj pro esperanta lingvo, kiujn oni povus uzi en maŝina tradukado. Sekvaj funkcioj estus necesaj:

• facila importado kaj eksportado de ŝanĝoj direkte per interreto
• historio de ŝanĝoj en vortaro
• ĉiu ŝanĝo havas aŭtoron
• akceptado de ŝanĝoj per elektitaj kompetentaj lingvistoj
• priskribo de certeco de iu traduko
• Akcepto de ŝanĝoj nur por ne certaj tradukoj

Tiu projekto necesus vastan akcepton de germana kaj esperanta komunumo. Ekzistas nun multaj similaj projektoj, kiuj kolektas vortojn por Esperanto kaj por ĉiu lingvo. Bedaŭrinde ĉe multaj tiaj projektoj la uzado de vortaroj ne estas libera. Do mi ne estas certa, ĉu indus krei ion novan. Tio devus esti ankaŭ separita projekto. Kvankam mi devis akcepti, ke la nuna vortaro ne estas facila, mi tre kutimiĝis kun nuna funkciado. Bone estas, ke mi direkte povas redakti tradukojn sen aldonaj paŝoj. En aliaj programoj oni devas trairi per multaj fenestroj por adaptigi unu tradukon. Ankaŭ en tiu kazo evidentiĝas, ke diferencaj uzantoj volas havi diferencan interfacon. Mi povas diferenci:

• Uzantoj kiuj nur legas vortaron kaj nenio scias pri gramatiko
• Uzantoj kiuj nur legas vortaron kaj tre malofte korektas tradukojn. Ili havas nur bazajn konojn pri gramatiko
• Lingvistoj, kiu ofte uzas vortaron kaj volas direkte redakti tradukojn. (angle: Poweruser)

Nuna vortaro bezonan plibonigon, sed eble bona ideo estus havi du separitajn vortarojn por almenaŭ du tipoj de uzantoj.

Ĝenerale mi devas diri, ke multaj funkcioj de Esperantilo ne estas konataj. Eble pli bona solvo estus dividi la programon en kelkaj programoj, kiuj enhavas funkciojn speciale por unu grupo de uzantoj. Mi pensas, ke la plej granda parto de esperantistoj ne scias multe pri lingvistiko, gramatiko kaj komputiloj. Kaj speciale por tiu grupo la programo povus esti aparte utila. Por tiu homoj estas necesa aldona dokumentaro kaj speciala instrukciado. Eble mi povus iam pretigi intrukcajn videojn. Mi pensas, ke direkta kontakto kun uzantoj estas la sola eblo plibonigi la programon.

Ni diskutis multe pri plibonigo de germana tradukado. Jes, mi havas mutajn ideojn, sed mi decidis nun prizorgi nur polan maŝinan tradukadon. La tasko estas pena kaj mi volas, ke almenaŭ unu lingvo estos bone tradukota. Do eble en venonta jaro mi denove okupus pri germana lingvo.

Sukcesa programo devas havi stabilan kernon, kiu povas solvi la planitajn taskojn, kaj ankaŭ klaran interfacon. Se unu de tiuj elementoj ne estas bona, la programo ne trovos akcepton. Direkta kontakto kun Esperantistoj tre helpas. Mi esperas, ke mi en la venonto povus partopreni en esperantaj aranĝoj kaj renkonti la uzantojn de programo rekte.

Internetowym listem poznałem się z Esperantystą Eckhardem Stoll, który przypuszczalnie jest do pozostałych ludzi znanych przez Radio Sauerlanda Welle i wysyłki o fundacji Dobra Nadzieja. Po kilku listach i długim telefonowaniu decydowaliśmy natrafiać. Eckhard jest także twórcą innego tłumaczeniowego programu {Ecoso}. Więc mieliśmy mnóstwo aby omawiać o programowaniu i tłumaczeniu maszynowym. Mówiliśmy bez liku o technicznych sprawach i zamieniliśmy pomysły o programach tłumaczeniowych. Mogłem pokazać w kierunku kilka specjalnych funkcji programu Esperantilo i opowiadać o jego programowaniu.

Decydowałem szczegółowo opisać kilka pomysłów tego spotkania. To jest także dla mnie pierwsza okazja aby mówić w kierunku z użytkownikiem Esperantilo. Tymi dyskusjami dowiedziałem się o godnych ulepszenia stronach programu i posiadłem pomysły dla dodatkowej ewolucji. Program {Ecoso} nie ofiaruje wysokiej jakości maszynowego tłumaczenia, jednak ono mieści funkcje, które nie są teraz w programie Esperantilo. Można było pisać na maszynie Esperanckie słowa i jednocześnie obserwować tłumaczenie do języka niemieckiego. Długo nie mógłbym wyobrażać sobie, który naprawdę potrzebowałby tą funkcję. W mojej głowie miałem jedynie jeden typ użycia programu. Użytkownik ma Esperancki tekst, który on chce tłumaczyć do docelowego narodowego języka. Jednak musiałem przyznać się, że tłumaczenie maszynowe byłoby także zdatne dla propedełtycznych motywów. Powiniśmy wyobrażać sobie, że zaczynający ??? się Esperanckiego języka chce stworzyć esperancki tekst. Jego zaopatrzenie esperanckich słów nie jest duże. On także ma problemy z esperancką gramatyką. On jednak chce pisać list do jakiegoś innego Esperantysty. W tym przypadku on zazwyczaj użytkowałby często słownik i byłby potrzebny korekturę. Program {Ecoso} jest zrobiony w kierunku dla tych użytkowników. Pisze się na maszynie esperanckie słowa i można w kierunku sprawdzać we słowniku, czy słowo jest korektowe. Więc tłumaczenie maszynowe głównie jest ważnym jako tekst rewizyjny. To teraz także jest dla mnie oczywistszego, ponieważ często zauważam omyłki w moich esperanckich tekstach jedynie, po tym jak tłumaczyłem ich do języka polskiego. Więc zestawienie korekty ortograficznej, gramatycznej kontroli i maszynowego tłumaczenia jest bardzo przyjazne dla początkujących esperanckiego języka. Także we wczesnym weblogu myślałem o użytkownikach, lecz o tym typie użycia nie myślałem.

Od lini bazowej 0.94 Esperantilo także mieści tak zwany szybki słownik, który pracuje podobnie do programu {Ecoso}. Brakuje teraz jedynie możliwości jednocześnie pokazać tłumaczenie słów w {separita} oknie. Esperantilo tłumaczy nie po jedno słowo, lecz ono potrzebuje dla dobrego tłumaczenia całe zdanie. Rozwiązanie możliwe do przyjęcia byłoby, że Esperantilo tłumaczy natychmiast każde słowo według prymitywny sposób. Lecz kiedy zdanie jest skończone, program tłumaczy ponownie całe zdanie w lepszej jakości. Teraz istnieje w Esperantilo tzw. “mały kompilator” ({menu} tłumaczenie>mały kompilator), które jest specjalnie zrobione dla jednoczesnego tłumaczenia przez krótkie teksty. Można by było poszerzyć operację tego przyrządu, aby ono było podobniejsze do programu {Ecoso}.

Przechwytywałem obraz okazję i szczegółowo zapytało Eckard o jego użycie programu Esperantilo. To było dla mnie bardzo szkoleniowego. Dyskutowaliśmy długo o słowniku Esperantilo. Niestety Eckhard nie mogło dobrze użytkować ten słownik bez mojego dokładnego opisu. Użytkowniczy interfejs słownika wyszedł na jaw jak niewyraźny. Użytkuję słownik bardzo często i nie przypuszczałem tych trudności. Specjalnie niewyraźne wyszło na jaw dwukierunkowe poszukiwanie słów. Dla tego ma się dwa specjalne zakresy. Także przedstawienie wyników i możliwości bezpośredniej edycji tłumaczeń było niewyraźne. Lekcja dla mnie jest, że użytkownicy czuwają, aby słownik wyglądał jako papierowy słownik. Powinno się mieć jedynie jeden zakres aby {entajpi} słowo. Także gramatyczne opisy nie są czyste. Jeśli {avaraĝa} użytkownik mógłby redagować sam słownik, opis gramatyki i fleksja musiałaby być łatwiejsza. Normalnie ne wysokim poziomie przygotowanie słowników jest zadaniem dla zawodowych lingwistów. Jeśli ten słownik jest użytkowany w tłumaczeniu maszynowym, to zadanie jest nawet trudniejsze. Program musiałby uprościć to zadanie także dla niefachowców. Najlepsze rozwiązanie byłoby, jeśli program ofiarowałby kilka przykładów fleksji dla wyboru i użytkownik jedynie musiałby wybrać zdanie korektowe. Także dyskutowaliśmy {lange} o wspólnej konserwacji słownika. Do teraz brakują dobrych wolnych słowników z powodu esperanckiego języka, które można by było użytkować w maszynowym tłumaczeniu. Kolejne funkcje byłyby konieczne:

• łatwe importowanie i eksportowanie zmian w kierunku siecią globalną
• historia zmian we słowniku
• każda zmiana ma autora
• zaakceptowanie zmian wybranymi kompetentnymi lingwistami
• opis pewności jakiegoś tłumaczenia
• Przyjęcie zmian jedynie dla nie pewnych tłumaczeń

Ten projekt byłby potrzebny rozległe przyjęcie niemieckiej i esperanckiej wspólnoty. Istnieją teraz liczne podobne projekty, które zbierają słowa dla Esperanto i dla każdego języka. Niestety przy licznych takimi projektami użycie słowników nie jest wolne. Więc nie jestem pewny, czy byłbym wartym stworzyć coś nowe. To musiałoby być także {separita} projektem. Aczkolwiek musiałem zaakceptować, że obecny słownik nie jest łatwy, bardzo przywykałem z obecną operacją. Dobrze jest, że w kierunku mogę redagować tłumaczenia bez dodatkowych kroków. W innych programach trzeba przejść licznymi oknami aby czynić adaptacyjne jedno tłumaczenie. Także w tym przypadku wyjdzie na jaw, że różni użytkownicy chcą mieć różny interfejs. Mogę różnić się:

• Użytkownicy, którzy jedynie odtwarzają słownik i nic nie wie o gramatyce
• Użytkownicy kto jedynie odtwarzają słownik i bardzo rzadko poprawiają tłumaczenia. Oni mają jedynie kluczowe wiedze o gramatyce
• Lingwiści, który często użytkuje słownik i chce w kierunku redagować tłumaczenia. (z angielskiego: Poweruser)

Obecny słownik potrzebne ulepszenie, lecz przypuszczalnie dobry pomysł byłby mieć dwa {separitajn} słowniki dla co najmniej dwóch typów użytkowników.

Ogólnie muszę powiedzieć, że liczne funkcje Esperantilo nie są znane. Przypuszczalnie lepsze rozwiązanie byłoby podzielić program w kilku programach, które mieszczą funkcje specjalnie dla jednej grupy użytkowników. Myślę, że największa część esperantystów nie wie wiele o językoznawstwie, gramatyce i komputerach. I specjalnie dla tej grupy program mógłby być szczególnie użyteczny. Dla tego ludzie są konieczną dodatkową dokumentacją i specjalnym instruowaniem. Przypuszczalnie ja mógłbym kiedyś szykować {intrukcajn} widea. Myślę, że bezpośredni kontakt z użytkownikami jest jedyną możliwością ulepszyć program.

Dyskutowaliśmy wiele o ulepszeniu tłumaczenia niemieckiego. Tak, mam nieme pomysły, lecz decydowałem teraz dbać o jedynie polskie tłumaczenie maszynowe. Zadanie jest {pena} i chcę, że co najmniej jeden język będzie dobrze w przyszłości tłumaczony. Więc przypuszczalnie w przyszłym roku od nowa zajmowałbym o języku niemieckim.

Udany program musi mieć niezmienne jądro, które może rozwiązywać zaplanowane zadania, i także czysty interfejs. Jeśli jeden tych elementów nie jest dobry, program nie znajdzie przyjęcia. Bezpośredni kontakt z Esperantystami bardzo pomaga. Mam nadzieję, że we w przyszłości przychodzącym mógłbym uczestniczyć w esperanckich urządzeniach i natrafiać użytkowników od programu wprost.